کاکتوس ها و خاک اسیدی

مقدمه

خاک (عمده بستر رویش نباتات) به طور طبیعی کمی اسیدی می باشد تا حدی که می توان به آن اسید جامد گفت. این به دلیل نتیجه تجزیه مواد آلی (ارگانیک) موجود در آن می باشد که منتج به وضعیت اسیدی مانند اسید هومیک در خاک می شود. واکنش های قلیایی در خاک در نتیجه وجود کربنات ها یا هیدروکسید ها و حتی اکسید ها می باشد. عموما خاک های حاوی سنگ آهک (Limestone) خاک های قلیایی هستند و نبود آن خاک را اسیدی می کند. این به دلیل اینست که سنگ های دیگر غیر واکنشی هستند و یا اجزای آلی ندارند.

ترکیبات متنوع برای خاک کاکتوس

PH خاک برای کاکتوس ها

کاکتوس ها متمایل به خاک نزدیک به اسیدی یا کمی اسیدی هستند. در واقع بهترین خاک برای آنها، خاک با PH در محدوده ۵ تا ۶٫۵ هستند. PH خنثی ۷٫۰ و بالاتر از آن قلیایی می باشد.
در صورتی که کاکتوس ها برای مدت چند ماه در فصول رشد، رشدی ندارد، یکی از اصلی ترین دلیل می تواند این باشد که PH خاک به سمت قلیایی رفته باشد. این می تواند ناشی از آب باشد که PH خاک را افزایش داده است. در این حالت مانع از دریافت مواد مغزی خاک توسط واریته می شود. از طرفی بیشتر کاکتوس ها برای مدت زمان گاهی طولانی در یک گلدان می مانند. با عدم تعویض خاک سطح بیوکربنات خاک افزایش پیدا می کند و ممکن است PH به بیشتر از ۸٫۰ برسد.

کیت تست PH خاک

یکی از بهترین راه های کنترل خاک، تست PH آب مصرفی برای آبیاری می باشد. در صورتی که PH آب بیشتر از ۷٫۰ باشد می توان با اسیدی کردن آب خاک را به PH مناسب رساند. برای مثال در صورتی که PH برابر ۸٫۰ باشد میتوان ۴ قاشق چایخوری سرکه سفید را در ۲۵ لیتر آب مخلوط کرد. در این شرایط PH خاک به محدود ۵٫۰ خواهد رسید.
شاید بپرسید که خاک بیابان ها و زیستگاه های کاکتوس قلیایی است پس چرا کاکتوس در زیستگاه خود به رشد طبیعی خود ادامه می دهد. بسیار ساده است. کاکتوس ها در زیستگاه، آب مورد نیاز خود را از باران تامین می کنند و از آنجا که آب باران دارای PH اسیدی می باشد (به علت وجود carbon dioxide موجود در جو) مورد علاقه و ترجیح کاکتوس ها می باشد.

کیت تست PH خاک

مزایای خاک اسیدی

یکی از تولید کنندگان معروف کاکتوس Buxbaum می باشد که آزمایش های بسیاری را در مورد PH روی کاکتوس های متنوع انجام داده است و نتایج آنرا در کتاب خود Cactus Culture منتشر کرده است. او در این کتاب شواهد تصویری متعددی ارایه کرد که کاکتوس ها در PH بالا رشدی بسیار کند و حتی واکنش های به شدت ضعیف دارند.

کتاب Cactus culture based on biology نوشته Franz Buxaum

در این آزمایشات، به صورت عملی به PH=6.0 به عنوان بهترین PH برای کاکتوس رسیده است. اسید در خاک چه کاری انجام می دهد؟ ورود اسید در خاک یا اسیدی بودن خاک موجب تجزیه بیوکربنات ها و تولید CO2 در آب می شود:

Acid + Bicarbonate –> CO₂ + H₂O

در بسیاری زیستگاه کاکتوس سنگ آهک (دقت شود که آهک با سنگ آهک متفاوت می باشد. آهک می تواند به راحتی باعث مرگ بیشتر کاکتوس ها شود) وجود دارد که این موجب بالا رفتن PH خاک می شود. ولی CO2 موجود در آب باران در ترکیب با سنگ آهک خروجی زیر را دارد:

CO₂ + H₂O + CaCO₃ –> Ca⁺⁺ + 2(HCO₃^-)

که این منجر به پایین آمدن PH خاک می شود(به علت تولید soluble calcium bicarbonate).

اتفاقی که با این کار رخ می دهد بخشی از فتوسنتز می باشد. در PH پایین گیاهان قدرت تجزیه مولکولهای پیچیده مواد آلی یا به نوعی غذا را پیدا می کنند و در نتیجه آن انرژی ذخیره شده در آنها را به دست می آورند. اکسیداسیون مواد آلی (فتوسنتز) در کنار جذب اکسیژن جذب شده از ریشه یا ساقه باعث شکسته شدن مولکول های تولیدی از عمل فتوسنتز شده و انرژی ناشی از آن منجر به فعالیت های حیاتی گیاهان مانند جنبش هاس سیتوپلاسمی، شناسایی و جذب مواد محلول، جنبش اندامهای گیاهی و در بیانی ساده رشد می شود.

کیت تست PH خاک و تست روی چند نوع خاک و تغییر رنگ آن

بیشتر کاکتوس ها عناصری که در خاک وجود دارد را در PH نزدیک به خنثی و متمایل به اسیدی (۶ تا ۷) به خوبی دریافت می کنند. عناصری مانند فسفر که موجب توسعه ریشه می شود، روی آنزیم ها را فعال می کند، منگنز در تنفس و نیز آهن و به دلیل اینکه کاکتوس ها دارای برگ نیستند به نیتروژن نیاز زیادی ندارند.
البته به این مسئله دقت شود که حتی گیاهانی که به اصلاح دوستدار خاک قلیایی هستند، PH خاک آنها باید در محدوده ۷ تا ۷٫۵ باشد و بالاتر از آن خصوصا ۸ به بعد، فتوسنتز را دچار مشکل و رشد گیاه را متوقف می کند (مگر در گیاهانی که به شوری مقاومت دارند). همینطور مصرف کودهای مختلف، روی PH خاک اثر دارد، کودها از نوع آمونیاکی، سولفات، کلرور پتاسیم، سوپر فسفات ، گوگرد ، اوره و خون خشک PH خاک را کم و کودهایی مانند سیا نامید، اسکوری، نیتراتهای سدیم و کلسیم و کود دامی، PH خاک را بالا می برند.

مخاطرات خاک اسیدی

موارد مهمی که در خاک وجود دارد باکتری ها و قارچ ها می باشند. در خاک انواع متنوع و فراوان باکتری و قارچ وجود دارد. قارچ ها در خاک تولید آنزیم هایی می کنند که باعث تجزیه مواد آلی و تبدیل به مواد معدنی چون فسفر و … می شوند. فعالیت قارچ در خاک منجر به فرآیند تولید آنزیم هایی به نام فسفاتاز و فیتاز می شود. انواع قارچ ها در خاک های اسیدی و قلیایی فعالیت های متنوع و تا حدی متفاوتی دارند که به آنها برای مثال برای فسفر، فعالیت فسفاتاز اسیدی و فسفاتاز قلیایی می گویند. در خاک هایی اسیدی فسفاتاز بسیار بیشتری نسبت به خاک های قلیایی انجام می شود.

مکانیزیم فعالیت قارچ و نحوه فعالیت در گیاه در شکل سمت راست

به دلیل ذکر شده در خاک اسیدی فعالیت قارچ ها به نحو چشمگیری افزایش می یابد. با آنکه بعضی قارچ ها عامل جدایی ناپذیر و لازمه چرخه سنتز گیاهان می باشند، قارچ های تخریبی زیادی هم به فعالیت می پردازند و در اثر فعالیت آنها بافت های زنده گیاه را مصرف می کند. در واقع این قارچ ها برای زنده ماندن در داخل بافت زنده گیاه به فعالیت می پردازند تا در نهایت کل بافت گیاه را مصرف نمایند. به این نوع فعالیت قارچ زدگی یا حمله قارچ یا Fungal attacks می گویند.

رشد قارچ در خاک

همچنین کاکتوس هایی که به تازگی تعویض گلدان شده باشند، به علت احتمال زخمی شدن ریشه ها، در خاک های اسیدی با احتمال خیلی بیشتر مورد حمله قارچ ها قرار می گیرند. همچنین در صورت آبیاری با فاصله زمانی غیر متعارف و باقی ماندن رطوبت در خاک های اسیدی، تحرک و فعالیت قارچ ها زیاد و مستمر می شود.
یکی از موارد مهمی که باید بسیار زیاد به آن دقت کرد اینست که قارچ ها در بافت های مرده گیاه به سرعت فعالیت خود را شروع می کنند. در مواردی که تعویض گلدان کاکتوس برای مدت زمان طولانی انجام نشده باشد، احتمال وجود ریشه های مرده وجود دارد. در این شرایط و با اسیدی بودن خاک، زمینه فعالیت قارچ ها فراهم می شود.

فعالیت قارچ روی ریشه گیاه

شرایط زیستگاه

در طبیعت (زیستگاه) قارچ ها در کاکتوس ها فقط روی کاکتوس های دسته epiphytic cacti حمله انجام می دهند و موارد دیگر کاکتوس ها، حمله ای خاصی از طرف قارچ انجام نمی شود. می توان با استفاده از سموم سیستماتیک قارچ کش گیاه را تا حد زیادی نسبت به بیماری های قارچ واکسینه کرد ولی این به معنی عدم قارچ زدگی قطعی نیست. دلیل آنکه در طبیعت قارچ به epiphytic cacti ها حمله می کند اینست که در زیر آفتاب مستقیم نمی باشند. این نکته بسیار حیاتی و مهم است که بدانیم نگهداری کاکتوس ها در آفتاب و نور مناسب، آنها را به طور قطعی از قارچ زدگی مصون می دارد.
بنابراین برای اینکه کاکتوس ها در عین اسیدی بودن خاک دچار قارچ زدگی نشود، باید ضمن استفاده از قارچ کش، شرایط نوری مناسبی برای آنها فراهم شود.
epiphytic cacti ها درسته ای از کاکتوس ها هستند که بومی آمریکای مرکزی یا جنوبی هستند و در محدوده ارتفاعی ۹۰۰ تا ۱۵۰۰ متر از دریا می رویند. به این دلیل به آنها این اسم اتلاق می شود که مابین سایر گیاهان می رویند. البته این روش زندگی آنها انگلی نبوده بلکه به این دلیل است که آنها مواد آلی موجود در خاک را به صورت محلول از خاک جذب می کنند و این تجزیه و تولید محلول توسط ریشه گیاهان اطراف آن تولید می شود.

Ferocactus cylindraceus در بین صخره های سنگ آهک

چه باید کرد

در نهایت دوستداران کاکتوس باید بدانند که برخی کاکتوس ها و ساکولنت ها تمایل به خاک های قلیایی دارند و برخی به اسیدی. برای مثال Echevieria ها از سنگ آهک متنفرند و در مقابل تمایل به پیت موس دارند، Ariocarpus fissuratus ،Echinocactus horizothalonius ،Escobaria tuberculosa در زیستگاه خود در خاک های سنگ آهک دار رشد می کنند و احتمالا از وجود خاک رس در خاک خود خوشحال خواهند شد یا Geohintonia در صخره های گچ رشد می کند. ولی چیزی که قطعی است همه کاکتوس ها و ساکولنت ها در خاک نزدیک به اسیدی رشد متعارف و مناسبی خواهند داشت ولی گونه های کمی هستند که به طور کل خاک اسیدی را نمی پسندند (برای مثال stapelia ها).
بهتر است که دوستداران کاکتوس کیت های تست PH برای آب و خاک را داشته باشند و به صورت دوره ای، آب و خاک خود را کنترل نمایند. در صورتی که خاک یا آب مصرفی به سمت قلیایی می باشد از دستورالعمل سرکه استفاده نمایند و در صورتی که آب یا خاک آنها بیش از حد به سمت اسیدی می باشد می تواند مقداری سنگ آهک دولومیت یا پودر آهن برای خاک خود تجویز کنند.
مهمتر از همه آنست که کاکتوس های خود را بشناسیم و مطالعه کنیم که تمایل وارته های ما به کدامین حالت خاک نزدیک تر است.

منابع
Cactus and Alkalinity – http://ralph.cs.cf.ac.uk
مقاله PH خاك – http://boomegan.com
مقاله تنفس در گیاهان – http://daneshnameh.roshd.ir
بررسی فعالیت آنزیم هاي فسفاتاز اسیدي و قلیایی جدایه هاي مختلف قارچ هاي خاکزي – تکتم جواهري، امیر لکزیان، رضا خراسانی، پریسا طاهري – گروه علوم خاك، دانشکده کشاورزي، دانشگاه فردوسی مشهد
Growing Epiphytic Cactus – http://homeguides.sfgate.com
گردآوری، نگارش و ترجمه: سید مصطفی میربابایی